اصول کلی علمگرایی در قرآن
الموضوعات : Quran and Science
1 - دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
الکلمات المفتاحية: علم, سیره موحدان, کاربست علم, علمنما, حقپذیری, قرآن کریم,
ملخص المقالة :
قرآن کریم در یادکرد سیره موحدان در تعلیم، تعلم و کاربست علم علاوه بر تشویق به علمآموزی، برخی اصول و شاخصها را مطرح کرده است تا مسیر حرکت علمی را در چارچوب روشمندی قرار دهد. این قالب کلان پیشنهادی قرآن، قلمرو گستردهای از علوم را شامل میشود و با واگویی مسیرهای پیشرفت علوم، به اصلاح حرکتهای انحرافی فرایند علمآموزی و رفع آسیبها کمک میکند؛ به گونهای که توجه به این اصول هم در انتخاب نوع علم و هم در مسیر حرکت تأیید آیات قرآن را در پی خواهد داشت. پژوهش حاضر برای نیل به این هدف، با تحلیل آیات قرآن کریم و استنباط از سیره موحدان، با بهرهگیری از دادهها و منابع کتابخانهای، به دنبال تبیین اصول و شاخصهای کلی علمگرایی از دیدگاه قرآن کریم است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که خدامحوری در تعلیم و کاربست علم، ابزار بودن دانش، توجه به نیازها و ابراز علم، تلاش برای کسب علوم، پیگیری عالیترین مراتب علوم، دوری از علمنماها، استدلال محوری، دوری از تقلید کورکورانه، حقپذیری و عدم لجاجت از مهمترین اصول علمگرایی از نگاه آیات قرآن هستند که هم جنبههای سهگانه اعتقاد، اخلاق و رفتار را پوشش میدهند و هم جنبههای فردی و اجتماعی را در علمآموزی مدنظر قرار میدهند.
قرآن کریم (ترجمه محمد مهدی فولادوند، 1373، تهران: دار القرآن الکریم).
نهج البلاغه (ترجمه حسین انصاریان، 1386، تهران: پیام آزادى).
ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، (1404ق)، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، قم: مكتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ابن بابويه، محمد بن على، (1376)، الأمالی، تهران: كتابچى.
ابن فارس، احمد، (1404ق)، معجم المقاییس اللغة، قم: مكتب الاعلام الاسلامی.
ابن میثم بحرانی، میثم بن میثم، (1362)، شرح نهج البلاغه، [بی جا]: دفتر نشر الکتاب.
بابايي، علي اكبر و همكاران، (1379)، روششناسي تفسير قرآن، قم / تهران: پژوهشكده حوزه و دانشگاه/ سمت.
باکویی، مهدی و احد داوری چلقائی، (1396)، «مراتب حساسیت نیروهای انقلابی در برابر دشمن از دیدگاه قرآن»، پژوهشهای انقلاب اسلامی، شماره 26، صص 31 – 60
ترخان، قاسم، (1389)، «سطوح سكولار علوم تجربي»، كتاب نقد، شماره 55، صص 131 – 177.
جوادی آملی، عبد الله، (1379)، سیره پیامبران در قرآن، قم: اسراء، قم.
جوادی آملی، عبدالله، (1390)، سیره رسول اکرم صلی الله علیه و آله در قرآن، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله، (1390)، معرفتشناسی در قرآن، قم: اسراء.
دیلمى، حسن بن محمد، (1412ق)، إرشاد القلوب إلى الصواب، قم : الشریف الرضی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت / دمشق: دار القلم / الدار الشامیة.
رضایی اصفهانی، محمد علی، (1393)، منطق تفسیر قرآن، قم: مرکز بین المللی و نشر المصطفی.
رضایی اصفهانی، محمد علی، (1387)، تفسير قرآن مهر، قم: انتشارات پژوهش هاى تفسير و علوم قرآنى.
رضایی، حسن رضا،( 1388)، «منبع شناسی قرآن و علم»، قرآن و علم، شماره 5، صص215 - 246.
طباطبایى، محمدحسین، (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسى، فضل بن حسن، (1372)، مجمعالبیان فى تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طوسى، محمد بن حسن، (1414ق)، الأمالی، قم:دار الثقافة.
طوسى، محمد بن حسن،[بیتا]، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
عثمان، محمود حامد، (1423ق)، القاموس المبين في إصطلاحات الأصوليين، رياض: دار الزاحم.
فتال نيشابورى، محمد بن احمد،( 1375)، روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، قم: انتشارات رضی.
فخر رازى، محمد بن عمر، (1420ق)، التفسیر الکبیر/ مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فراهیدى، خلیل بن احمد، (1409ق)، كتاب العین، قم: هجرت.
قمى، على بن ابراهیم، (1404ق)، تفسیر القمی، قم: دار الكتاب.
کلینى، محمد بن یعقوب، (1429ق)، الکافی، قم : دار الحدیث.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، (1403ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهمالسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، (1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران: دار الكتب الإسلامیة.
محبوبی، ایرج و رستمي، حيدر علي و زاهدي، عبد الرضا، (1396)، «تاملي در شبهه انحصار علم ارزشمند در علوم ديني و بي ارزش تلقي شدن علوم تجربي»، پژوهشهای علم و دين، سال هشتم، شماره دوم، صص 67 – 87.
مركز فرهنگ و معارف قرآن، ( 1388)، فرهنگ موضوعى تفاسير، قم: بوستان كتاب
مظفر، محمدرضا، (1430ق)، أصول الفقه، قم: موسسه النشر الاسلامي التابعه لجماعه المدرسين بقم.
مغنیه، محمدجواد، (1424ق)، التفسیر الكاشف، قم: دار الكتاب الإسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، (1377)، اخلاق در قرآن، قم: مدرسه امام على بن ابیطالب علیهالسلام.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، (1386)، پیام قرآن، تهران: دار الكتب الاسلامیه.
ورام بن أبي فراس، مسعود بن عيسي، (1410 ق)، مجموعة ورّام؛ قم : تنبيه الخواطر و نزهة النواظر، مكتبه فقيه.